Bu hafta Irak’ta araba veya ev almayı planlayanlar büyük bir şok yaşadı. Çünkü Irak hükümeti geçen Pazar günü ABD doları ile ticaret yapmanın yasak olduğunu açıklamıştı. Ancak Irak Dinarı sürekli fiyat kaybettiği için yüksek hacimli işlemlerde dolar üzerinden işlemler yapılıyordu. Ev ya da araba almak isteyenler çantalar dolusu dinar yerine doları kullandı. Onlarca yıldır Orta Doğu’da Amerikan doları, yeterli dirheminiz, dinarınız, riyaliniz veya sterlininiz yoksa sahip olabileceğiniz en iyi para birimi olarak kabul edildi.
DW Türkçe’den Cathrin Schaer’in haberine göre, son birkaç aydır bölgedeki üst düzey siyasetçilerin yaptığı açıklamalar, bu durumun değişebileceğine ve doların bölgedeki hakimiyetinin azalabileceğine işaret ediyor.
ABD’li yetkililer, birçok Iraklı politikacı tarafından yaptırım uygulanan ancak üstü kapalı olarak desteklenen İran’a Irak üzerinden çok fazla nakit akışından endişe ediyor. Bu nedenle doların Irak’a girişini zorlaştıracak adımlar atıyordu. Karantinaların neden olduğu dolar kıtlığı, ABD para birimine sabitlenen Irak Dinarı pahasına dalgalanmalara neden oldu. Bunu geçen hafta açıklanan dolar yasağı izledi. Şubat ayında Irak, kısmen kur krizinin etkisiyle Çin ile dolar yerine yuan üzerinden ticaret yapacağını resmen açıkladı.
ALTERNATİF ARAMA
Suudi Arabistan Maliye Bakanı bu yılın başlarında ülkesinin avro ve Çin para birimi yuan da dahil olmak üzere farklı para birimleri kullanarak petrol satmaya “açık” olduğunu duyurdu. Birleşik Arap Emirlikleri de Hindistan ile Hindistan para birimi rupisi üzerinden ticaret yapacağını açıkladı. Japon yen cinsinden tahvil ihraç eden Mısır, yuan cinsinden tahvil ihraç etmeyi planladığını açıkladı.
Ayrıca Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Cezayir, Bahreyn gibi Orta Doğu ülkeleri de Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu jeopolitik blok BRICS’e katılmak istediklerini açıkladı. Rusya, bu ittifakın Haziran ayındaki toplantısında, üyeler arasında sınır ötesi ticaret için yeni bir tıbbi para biriminin oluşturulmasının tartışılacağını duyurdu. Öte yandan BAE, 2021’den beri İsviçre merkezli Bank for International Settlements tarafından yürütülen bir pilot projede de yer alıyor. Bu proje, doları baypas edebilecek dijital, sınır ötesi ödemeleri araştırıyor. Tayland, Hong Kong ve Çin de projede yer alıyor.
DOLAR BİTTİ Mİ?
Amerikan Doları’na alternatif arayışları son dönemde gazetelerin manşetlerinde yer alıyor. The New York Times, “Doların hakimiyeti tehlikede mi?” Financial Times manşetiyle gelişmeleri irdelerken, “Çok kutuplu para birimi dünyasına hazırlanın” davetinde bulundu. Bloomberg ise gelişmeleri “Dedolarizasyon baş döndürücü bir hızla yaşanıyor” sözleriyle değerlendirdi.
Bloomberg’in raporuna göre 1970’lerin sonunda dünya resmi döviz rezervlerinin yüzde 85’ini, 2001’de ise yüzde 73’ünü dolar oluştururken, bugün bu oran yüzde 58’e geriledi. Ancak uzmanlar, dolardan uzaklaşma hızının iddia edildiği kadar hızlı olmadığı görüşünde.
DOLAR HALA KÖRFEZDE KARAR VERİYOR
1970’lerden bu yana petrol üreten Körfez ülkeleri ABD ile ortaklık kuruyor. ABD güvenliği sağlıyor ve Suudi Arabistan ve BAE gibi ülkeler de petrol ihraç ediyor. O yıllarda Körfez ülkelerinin çoğu, ABD ile petrol ticaretinin dolar üzerinden yapılması konusunda anlaşmaya vardı ve bu da doların dünya petrol ticaretinde para birimi olarak sabitlenmesine yol açtı.
Peki bu devir artık kapanıyor mu? New York’taki Syracuse Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Profesör Daniel McDowell, DW’ye “Arap liderlerin açıklamaları Ortadoğu’daki dolar bölünmesinin sona erdiğinin sinyalini veriyor mu?” diye sordu. sorusuna yanıt verirken, “Açıklama yapmak kolay, eyleme geçmek daha zor” dedi.
McDowell, “Suudi Arabistan gibi petrol üreticisi ülkeler için bu tür açıklamalar yapmak ABD’nin dikkatini çekmek için de bir fırsattır. Çin ile flört etmek, Amerikalı siyasi karar vericilerin Körfez ülkelerinin çıkarlarını daha fazla dikkate almasını sağlayabilir.”
McDowell, ABD dolarının bir gün hakimiyetini kaybetme olasılığını dışlamıyor. McDowell şaka yollu, “Tüm imparatorluklar sonunda çöker” yorumunu yaptı.
UKRAYNA’DAKİ SAVAŞIN ETKİLERİ
DW’nin konuştuğu uzmanlar, Ortadoğu’daki bu gelişmelerde iki faktörün rol oynadığını düşünüyor. İlki Ukrayna savaşıyla ilgili.
“ABD’nin Mali Yaptırımları ve Dolara Uluslararası Tepkisi” adlı bir kitabı bulunan Profesör McDowell, ABD’nin doları dış politikada bir silah olarak kullanması nedeniyle rakiplerinin ekonomik faaliyetlerini diğer para birimlerine kaydırdığına dikkat çekiyor.
Londra merkezli Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü uzmanı Hasan Alhasan, “Şu anda Orta Doğu ve Asya’daki ülkelerden çok fazla Rus parası geçiyor” diyerek, bu ülkelerin yaptırım uygulamayan ülkeler olduğunu hatırlattı. ABD ve Avrupa Rusya’ya karşı.
Ancak Rusya’ya yönelik yaptırımların daha sert hale gelmesi ve ikincil yaptırımlara dönüşmesi bu ülkeleri yaptırımlara uymaya zorlayabilir. Aksi halde bu yaptırımların hedefi onlar da olabilir. Bu nedenle Amerikalı Profesör McDowell, bölge ülkelerinin şu anda hazır olmasalar da dolardan radikal bir şekilde uzaklaşma arayışı içinde olduklarını açıklıyor.
BÖLGE ÜLKELERİNİN PETROL ENDİŞESİ
Hasan Alhasan, bazı Ortadoğu ülkelerinin dolardan uzaklaşma isteğinde başka bir faktörün rol oynadığına dikkat çekiyor. Alhasan, “ABD’nin Rusya’nın çıkarlarını hedef alarak küresel petrol piyasasının kurallarını yeniden yazmaya çalıştığını düşünenler var. Bu da Arabistan için stratejik bir tehdit oluşturuyor.”
Mart ayında Suudi Arabistan Enerji Bakanı Abdülaziz bin Salman, herhangi bir ülkenin Rusya’ya yapıldığı gibi Suudi petrol ihracatına tavan fiyat koymaya çalışması halinde, ülkesinin artık bu ülkeyle ticaret yapmayacağını söyledi. Bir gün sonra Cezayir enerji bakanı da aynı kaygıyla bu açıklamayı tekrarladı.
İtalya’daki Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nde ekonomi profesörü olan Maria Demertzis, yaptırımlar devam ettiği sürece dolardan ayrışmanın devam edeceğini düşünüyor. Düşünce kuruluşu Bruegel’in de uzmanlarından biri olan Demertzis, bazı ülkeler doları baypas etmek istese de bunun hemen olmayacağını, mevcut sistem ve altyapının yerini alacak alternatiflerin zaman alacağını sözlerine ekledi.
BANKACILIK SİSTEMİNİN ÖNEMİ
Demertzis, “Örneğin, Hindistan’daysanız ve Şili’ye bir şey satmak istiyorsanız, bunu muhtemelen dolar üzerinden yaparsınız. Ancak bunu sadece bir ürünü dolar cinsinden daha kolay fiyatlandırabileceğiniz için yapmıyorsunuz. işlemi gerçekleştirmek için ABD doları altyapısını kullandığınız için bunu yapın.” ABD’nin sunduğu güvenilir altyapı ve bankacılık sistemine dikkat çekti.
Bu arada ABD ve Avrupa’nın Rusya merkez bankasının rezervlerini dondurmuş olması Ortadoğu’da da endişe yarattı. Ortadoğu uzmanı Hasan Alhasan, bu nedenle bölge ülkelerinin çok kutuplu bir dünyaya hazırlandıklarını, bu sayede hem dolarize edilen bölgelerin içinde hem de dışında hareket etmeyi hedeflediklerini belirtti. (DW Türkçe)
